MUW Kraków: Szczypta iluzji, trochę kleju”. 80. Konkurs Szopek Krakowskich

Są precyzyjnie zaprojektowane i bogato dekorowane. Najczęściej wykonuje się je z drewna, dykty i tektury, ozdabiając kolorowym papierem, bibułą i staniolem, czyli błyszczącą folią. Bywają też modele zelektryfikowane i zmechanizowane. Tradycja ich postawania została wpisana na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Szopki krakowskie bo o nich mowa są na stałe związane z małopolską historią i kulturą.

1 grudnia 2022 roku odbył się 80. Jubileuszowy Konkurs Szopek Krakowskich. W dzisiejszym ogłoszeniu wyników w Pałacu Krzysztofory na krakowskim Rynku uczestniczył wojewoda małopolski Łukasz Kmita. Wydarzenie było okazją do wręczenia przyznanych przez wicepremiera, ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego siedmiu odznaczeń Zasłużony dla Kultury Polskiej”.

Do konkursu zgłoszono 142 szopki: 59 w kategorii seniorów, 7 w kategorii szopek młodzieżowych, 24 rodzinne, 20 dziecięcych indywidualnych oraz 32 szkolne. Prace zostały ocenione przez jury składające się m.in. z historyków, etnografów, historyków sztuki, architektów i plastyków.

Tradycja szopek krakowskich sięga połowy XIX wieku. Jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. W tych konstrukcjach stworzonych przez pracę ludzkich rąk zapisana jest nasza historia. Pierwsze szopki przedstawiały narodziny Jezusa. Z ubiegiem lat twórcy zaczęli zamieszczać na nich figurki i symbole związane z codziennym życiem, jakie znali. W ubiegłym roku widzieliśmy m.in. nawiązania do pandemii. Dziś zwracamy uwagę na gesty solidarności z Ukrainą. Szopki stały się nośnikiem naszych doświadczeń. Nawiązują do folkloru. Zachwyca nie tylko kunszt wykonania tych wielopoziomowych, zminiaturyzowanych zabytków architektury Krakowa. To, co szopkarstwo przekazuje, i w jaki sposób kształtuje naszą tożsamość narodową, jest bezcenne mówi wojewoda małopolski Łukasz Kmita.

Ci, którzy podtrzymują tradycję i krzewią pasję do szopkarstwa

Celem organizowanego co roku konkursu jest zachowanie i rozwijanie szopkarskich tradycji Krakowa oraz popularyzacja tego wyjątkowego wytworu tradycji niematerialnego dziedzictwa.

Szopkarze to przedstawiciele różnych zawodów i grup społecznych. Widzimy wśród nich seniorów oraz młodzież. Pielęgnują tradycję i dbają o jej przekaz w rodzinach. Upowszechniają wiedzę o naszej tradycji i kulturze. Serdecznie gratuluję wszystkim, którzy wzięli udział w 80. już edycji corocznego konkursu. Gratuluję kreatywności, pomysłowości i zapału w krzewieniu tej pasji wśród młodych Małopolan dodaje wojewoda Łukasz Kmita.

Wśród uczestników Konkursu Szopek Krakowskich byli szopkarze, którzy przez lata swojej pracy twórczej zdobyli liczne nagrody i wyróżnienia. Dziś z rąk wojewody Łukasza Kmity otrzymali przyznane przez wicepremiera, ministra prof. Piotra Glińskiego odznaczenia Zasłużony dla Kultury Polskiej”.

Państwa szopki wzbogacały zbiory Muzeum Krakowa, a także wiele innych kolekcji muzealnych i prywatnych w Polsce oraz poza granicami naszego kraju. Są Państwo swoistymi ambasadorami rodzimej kultury. Wasza działalność przyczynia się do podtrzymywania krakowskiej tradycji. Gratuluję przyznanych odznaczeń i życzę kolejnych sukcesów w życiu prywatnym oraz zawodowym mówi wojewoda małopolski Łukasz Kmita.

Od lat związani z Konkursem Szopek Krakowskich

Odznaczenia otrzymali:

Andrzej Wróbel specjalizuje się w szopkach małych i miniaturowych. Pierwszą szopkę wykonał, będąc w wojsku. W Konkursach Szopek Krakowskich bierze regularny udział od 1985 roku. Zdobył 2 nagrody pierwsze, nagrodę drugą, 5 trzecich oraz 4 wyróżnienia. Swoje umiejętności przekazywał młodzieży, prowadząc zajęcia przy parafii w Czernichowie, gdzie mieszka.

Anna Malik rzeźbiarka, ceramiczka, malarka, szopkarka i edukatorka. Inspiruje ją sztuka romańska i gotycka. Swoje prace wystawia we własnej galerii w Starym Grobowcu ss. Norbertanek na krakowskim Zwierzyńcu. Otrzymała 3 nagrody trzecie i 4 wyróżnienia. W 2001 roku razem z rodziną reaktywowała zespół kolędniczy, kultywując tym samym tradycję sięgającą korzeniami XIX wieku.

Leszek Zarzycki pierwszą szopkę zaczął tworzyć na początku lat 70. i pracował nad nią prawie 3 lata. W Konkursie Szopek Krakowskich startował 23 razy, zdobywają liczne nagrody: 15 pierwszych, 2 drugie, 4 trzecie oraz kilka wyróżnień i nagród specjalnych. Specjalizuje się w szopkach dużych, które posiadają rozbudowane mechanizmy i oświetlenie. Umieszcza w nich figurki przedstawiające folklor miejski, postacie religijne lub historyczne wydarzenia. Jego prace znajdują się w zbiorach w Polsce, Hiszpanii, Kanadzie, Francji, Niemiec i Stanów Zjednoczonych. Do rzemiosła szopkarskiego zachęcił synów i wnuka.

Marek Głuch kontynuuje rodzinną tradycję szopkarstwa krakowskiego. Po raz pierwszy wystawił samodzielną pracę w Konkursie Szopek Krakowskich w 1981 roku w wieku 15 lat. Do tej pory zdobył: nagrodę pierwszą, 4 drugie, 4 trzecie oraz 4 wyróżnienia i nagrodę specjalną. W jego pracach widoczne są inspiracje stylem ojca, czego przykładem jest umieszczanie w szopkach miniatury ołtarza Wita Stwosza z Bazyli Mariackiej oraz stosowanie charakterystycznych gotyckich wimpergów.

Marek Markowski po raz pierwszy w Konkursie Szopek Krakowskich udział wziął jako 14-latek. Zdobył trzecią nagrodę, co zmobilizowało go do dalszej pracy. W 2010 roku zgłosił do konkursu ponad 5-metrową szopkę wykonaną z rodziną. Praca prezentowana była w katedrze Notre-Dame w Paryżu, gdzie zobaczyło ją ok. 2 mln osób. Łącznie zdobył dotychczas 4 nagrody pierwsze, 2 drugie, 3 trzecie i 2 wyróżnienia.

Wiesław Barczewski w rywalizacji szopkarzy wystąpił 27 razy, zdobywając 10 nagród pierwszych, 6 drugich, 3 trzecie i 3 wyróżnienia. Do dziś wykonał ponad 100 szopek krakowskich, które znajdują się w zbiorach w Polsce i za granicą. W 2005 roku opublikował książkę pt. Szczypta iluzji, trochę kleju, czyli jak się robi szopkę krakowską” wydaną również w języku angielskim.

Zbigniew Grzech swój udział w Konkursie Szopek Krakowskich rozpoczął w 1948 roku jako 11-letni chłopiec. Zdobył łącznie 3 nagrody pierwsze, 3 drugie, 5 trzecich, 4 wyróżnienia i nagrody niższego rzędu. Figurki do szopek wykonuje z masy, na którą składają się kreda, chleb i klej. W szopce oprócz Najświętszej Rodziny umieszcza Diabła, Heroda, Śmierć, Pana Twardowskiego, Dziada i Żyda. Każda ma oświetlenie.

Jak napisał w tytule swojej książki jeden z odznaczonych, aby zrobić szopkę krakowską, potrzeba szczypty iluzji i trochę kleju”. Zachęcam wszystkich Małopolan do Pałacu Krzysztofory, gdzie od 5 grudnia do 27 lutego 2023 roku będzie miała miejsca wystawa pokonkursowa. Zapewniam, że kolekcja zachwyci każdego przekazuje wojewoda Łukasz Kmita.

80. Konkurs Szopek Krakowskich oraz pokonkursowa wystawa uzyskały honorowy patronat Polskiego Komitetu do spraw UNESCO.

Projekt dofinansowany został ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Dekoracje i przenośne teatrzyki

Tradycja szopkarska w Krakowie trwa nieprzerwanie od XIX wieku. Pierwotnie wykonywaniem szopek trudnili się rzemieślnicy z ówczesnych przedmieść Krakowa, szczególnie Krowodrzy i Zwierzyńca. Mniejsze szopki chętnie nabywali mieszczanie, którzy ozdabiali nim swoje domy i obdarowywali najbliższych. Większe, ze wspaniałymi lalkami-kukiełkami i rozświetlone od wewnątrz płomykami świec pełniły funkcję przenośnego teatrzyku, który w okresie świątecznym przy wtórze odgrywanej na żywo muzyki gościł w domach zamożnych krakowskich rodzin.

Najstarsza zachowana szopka krakowska znajduje się w zbiorach Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie. Jest to dzieło Michała Ezenekiera z drugiej połowy XIX stulecia. Szopka Ezenekiera bywa nazywana szopką-matką”, a to ze względu nie tylko na jej dawne pochodzenie, ale i kunszt, który wpłynął na ukształtowanie się kanonu szopki krakowskiej jako budowli smukłej, wielopoziomowej, wieżowej, symetrycznej, która ma służyć za miejsce przedstawienia narodzin Jezusa i charakteryzuje się spiętrzeniem zminiaturyzowanych elementów zabytkowej architektury Krakowa, fantazyjnie przetworzonych i połączonych.

Źródła: https://www.gov.pl/web/kultura/szopkarstwo, https://www.gov.pl/web/kultura/szopkarstwo-krakowskie-na-liscie-unesco, https://muzeumkrakowa.pl/kalendarium/80-jubileuszowy-konkurs-szopek-krakowskich